عرفان نظریعرفان نظری، در واقع جهان بینی عرفانی است یعنی نظری که عارف درباره جهان و هستی دارد [۱]
. ر.ک: مطهری، مرتضی، عرفان حافظ، انتشارات صدرا، تهران، ۱۳۸۱، چاپ ۱۹، ص ۱۴.
و علمی است شبیه فلسفه که درباره خدا و جهان و انسان بحث می‌کند ولی تفسیر او با فلسفه متفاوت است. زیرا در نظر عارف جز خدا هیچ چیز اصالت ندارد. [۲]
. ر.ک: مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، ص ۸۹ ـ ۹۰.
و به تعبیری که قیصری در مقدمه خود بر تائیّه ابن فارض آورده است:«عرفان عبارت است از علم به خدای سبحان از حیث اسماء و صفت و مظاهر آن و احوال مبدأ و معاد و حقایق عالم و کیفیت بازگشت آنها به حقیقت واحد یعنی ذات احدیت، و نیز معرفت طریق سلوک و مجاهده برای رهاسازی نفس از تنگناهای قید و بند جزئیت و پیوستنش به مبدأ خویش و اتصاف به نعت اطلاق و کلیّت». [۳]
یثربی، سید یحیی، عرفان نظری، ص۲۳۲.
[۴]
زرین کوب، عبدالحسین، دنباله جستجو در تصوف ایران، امیر کبیر، تهران، ۱۳۸۰، ج۵، ص۳۶۲.
[۵]
برنجکار، رضا، آشنایی با علوم اسلامی، انتشارات سمت و طه، تهران، ۱۳۷۸، ص۱۴۱.
با این بیان فایده عرفان هم مشخص می‌شود که همان وصول به حق و شهود قلبی حقیقت وجود و فناء در حضرت اوست. [۶]
یثربی، سید یحیی، عرفان نظری،ص۲۳۲.
[۷]
برنجکار، رضا، آشنایی با علوم اسلامی، ص ۱۴۳.
۱ - عرفان نظری در نگاه امام خمینیامام خمینی در عصر حاضر از جمله حلقه اتصال به نسل اول شاگردان قمشه‌ای است و یکی از برجسته‌ترین عرصه‌های فعالیت عرفانی ایشان را باید عرفان نظری دانست. ویژگی‌های بارز امام خمینی در این عرصه ظهور ایشان به‌عنوان مجتهدی توانا و محققی قدرتمند در زمینه عرفان نظری است. طرح و بحث محققانه و حل‌وفصل استادانه مسائل عرفان نظری، جایگاه ویژه‌ای برای ایشان در این دوره ساخته است. ۲ - تعریفامام خمینی عرفان نظری را معرفت به حق‌تعالی، شئون ذاتی، تجلیات اسمائی و افعالی او در حضرت علمی و عینی و مشاهده حضور می‌داند. [۸]
خمینی، روح الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۵۵، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.
۳ - موضوعامام خمینی موضوع علم عرفان نظری را وجود مطلق می‌داند. و ذات حق‌تعالی «من حیث هی» را موضوع علم عرفان نظری نمی‌داند بلکه ظهور و تجلی ذات در مظاهر را موضوع علم عرفان می‌داند. ۴ - مؤلفههااز جمله مؤلفه‌های عرفان نظری که امام خمینی به آنها توجه داشته عبارت‌اند از: ۱- وحدت شخصی وجود: عرفان نظری امام خمینی به وحدت وجود و توحید محض و خداگرایانه توجه داشته است. ۲- شریعت محوری: در عرفان نظری امام خمینی استناد به متون دینی فراوان است. ۳- موافقت با برهان: امام خمینی در تبیین مباحث عرفان نظری از برهان و عقل بهره برده است و میان عقل و شهود تنافی قائل نیست و راه عقل و برهان را همچون راه معرفت شهودی معتبر می‌داند، به باور ایشان استدلال و براهین عقلی، مقدمه رسیدن به حقایق الهی است. امام خمینی اگرچه عرفان نظری و کشف را از مرز عقل فراتر می‌داند اما پذیرش کشف را موکول به حکم عقل می‌داند و معتقد است عقل و برهان راه رسیدن به مقصود و اطلاع بر عالم غیب است. ۵ - آثارامام خمینی در عرصه عرفان نظری به تألیف آثاری چون شرح دعاء السحر، تعلیقه بر فوائد الرضویه، تعلیقات بر شرح فصوص الحکم و مصباح‌الهدایه الی الخلافه و الولایه پرداخته، در خلال مباحث مطرح شده در آنها، به قواعد عرفان نظری برای تحلیل و حل‌وفصل مسائل، دست زده است. [۱۸]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۷، ص۲۹۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۶ - پانویس۷ - منبع• سایت اندیشه قم • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |